اطلاعات : سکته مغزی یک دشمن خطرناک پنهان است. در منطقه آسیا سکته یا حمله مغزی سومین عامل اصلی مرگ، بعد از بیماری‌های قلبی و سرطان و همچنین یکی از دلایل اصلی معلولیت در نزد بزرگسالان است. اگر چه قربانیان سکته مغزی بیشتر افراد بالای ۶۵ سال هستند، ولی پژوهش‌ها نشان داده اند که افراد کمتر از ۶۵ سال، جوانان و حتی کودکان نیز از سکته مغزی در امان نیستند. برای پائین آوردن میزان مرگ و میر ناشی از این مشکل، آگاه کردن افراد جامعه از علائم هشدار دهنده سکته مغزی ضروری است؛ چون انسان‌های زیادی را از مرگ حتمی‌نجات خواهد داد. سکته مغزی اگر بلافاصله معالجه شود عوارض ناشی از آن به حد اقل می‌رسد. چنین تصور می‌شود که نبود آگاهی افراد جامعه نسبت به این عارضه و به روز نبودن پزشکان، دو مانع بزرگ در درمان سریع سکته مغزی است. هنگامی‌که علائم سکته مغزی در شخص آشکار می‌شود، انتقال فوری وی به بیمارستانی مجهز و تخصصی که دارای بخش و تیم متشکل از متخصص اعصاب، جراح عروق یا اعصاب، درمانگران، پرستاران و متخصص تغذیه باشد، ضروری است. انواع سکته‌های مغزی عبارت هستند از ایسکمیک، ترومبوتیک، آمبولیک و هموراژیک.۷۵ درصد سکته‌های مغزی از نوع ایسکمیک هستند، یعنی سبب آنها خون لخته شده ای است که جریان خون را سد می‌کند. سکته ترومبوتیک هنگامی‌روی می‌دهد که لخته خون در شریان مغز یا گردن تشکیل شود. سکته آمبولیک موقعی اتفاق می‌افتد که یک لخته کوچک خون به نام آمبولوس۵، در جای دیگری از بدن تشکیل شده و از طریق گردش خون به شریان‌هایی منتقل می‌شود که درون مغز هستند یا به مغز منتهی می‌شوند.
نوع دیگر، سکته هموراژیک است که ۲۵ درصد سکته‌ها را تشکیل می‌دهد. این سکته موقعی اتفاق می‌افتد که یک شریان مغزی ضعیف شده یا معیوب پاره شود و در نتیجه جریان خون به بعضی از سلول‌ها نمی‌رسد؛ در ضمن سلول‌های دیگر نیز بواسطه فشار مستقیم ناشی از خونریزی صدمه می‌بینند.
حدود ۵۰ درصد بیماران سکته هموراژیک و ۲۰ درصد بیماران سکته ایسکمیک جان خود را از دست می‌دهند.
علائم هشدار دهنده سکته مغزی
چنانچه فردی یکی از عوارض ناگهانی زیر را تجربه کند باید بلافاصله به پزشک یا بیمارستان مراجعه کند:
- تاری یا از دست دادن دید، به ویژه در یک چشم.
- سردرد بسیار شدید بدون دلیل مشخص
- از دست دادن تکلم یا اِشکال در صحبت کردن و فهم کلمات
- سرگیجه بی دلیل، از دست دادن تعادل یا افتادن ناگهانی به خصوص اگر با علائم دیگر همراه باشد.
این علائم ممکن است نتیجه یک سکته ایسکمیک گذرا (AIT)، یعنی یک سکته جزئی که فقط چند دقیقه طول بکشد، باشند. این سکته‌ها که با رقیق کنندگان خون می‌توانند درمان شوند اغلب قبل از یک سکته گسترده روی می‌دهند.
چنانچه با مشاهده نخستین علائم سکته مغزی در شخص، وی باید به فوریت به بیمارستان تخصصی منتقل شود، پزشک با انجام «کَت اِسکن» مشخص می‌کند که سکته از چه نوعی است. اگر بر اثر شکل گیری لخته باشد با «فعال کننده پلاسمینوژن بافتی» (AP-t) که لخته شکن است درمان آغاز می‌شود. آزمایش‌ها نشان می‌دهند که AP-t یکی از پیشرفت‌های مهم در درمان سکته مغزی است. در افرادی که به این طریق مداوا شدند ۳۰ درصد احتمال بهبودشان پس از ۳ ماه، با معلولیتی جزئی یا بدون برجا گذاشتن هیچ نوع معلولیتی افزایش یافت. این داروها اگر در مدت کمتر از سه ساعت پس از بارز شدن علائم سکته مغزی به کار روند، بهترین کارآیی را خواهند داشت. البته بیماران را باید به دقت غربالگری کرد و از نظر خونریزی در مغز که می‌تواند در نتیجه درمان اتفاق افتاده باشد، بعدها زیر نظر داشت.
راه‌های پیشگیری از سکته مغزی
تا ۸۰ درصد سکته‌ها از طریق تغییر در روش زندگی یا استفاده از دارو قابل پیشگیری هستند. سن و سوابق خانوادگی بعضی از عوامل خطر آفرینی هستند که قابل تغییر نیستند. مطالعات نشان داده اند که مردان ۱۹ درصد بیشتر از زنان در معرض خطر هستند. به هر حال، ما درباره عوامل خطر آفرین زیر می‌توانیم اقداماتی برای پیشگیری انجام دهیم.
سکته ایسکمیک گذرا ـسکته‌های کوچک زودگذر که کمتر از ۵ دقیقه طول می‌کشند معمولاً تمامی‌علائم یک سکته واقعی را دارند و احتمال دارد که پیش درآمد یک سوم از سکته‌های وسیع باشند. وقوع این سکته‌های کوچک می‌تواند برای شخص یک پیش آگهی باشد که در معرض یک سکته کامل مغزی است.
درمان معیار معمولاً داروهای ضد لخته ای مانند آسپیرین هستند که از تشکیل لخته جلوگیری می‌کنند. اما به تجویز آسپیرین نباید بسنده کرد، بلکه باید علت اصلی سکته مورد بررسی قرار گیرد؛ چون در هر صورت، بیمار در معرض خطر سکته مغزی وسیع تری قرار دارد.
آتِرواِسکلُرروز ـ آتِرواِسکلُرروز عبارت از اجتماع رسوبات چربی یا پلاک درون شریان‌ها است. وقتی پلاک‌ها جمع شوند تشکیل لخته می‌دهند و تشکیل لخته در شریان‌های منتهی به مغز باعث سکته مغزی می‌شود. شریان‌های کاروتید در گردن به مغز خون می‌رسانند.پزشک با استقاده از گوشی پزشکی می‌تواند به صدای این شریان‌ها گوش دهد؛ چنانچه صدا غیرعادی و شبیه خش خش باشد، یعنی شریان‌های کاروتید تنگ شده اند.
همچنین برای بررسی دقیق تر تنگی شریان‌های گردن که خون رسانی به مغز را به عهده دارند از روش «داپلر اولترا سونوگرافی» استفاده می‌کنند. این روش که ساده، غیرتهاجمی‌و قابل قبول برای بیماران است، به منظور بررسی احتمالی بروز سکته مغزی در آنان، انجام می‌شود.
حدود ۲۵ درصد سکته‌ها ممکن است بر اثر شریان کاروتید نیمه بسته اتفاق بیفتند. این شریان‌های گردنی جزو چند عدد شریان عمده رساننده خون اکسیژن دار از قلب به مغز هستند. جراح با عمل «اِندارتِرِکتومی» شریان صدمه دیده را باز کرده و آن را از مواد چربی تخلیه می‌کند.
فشار خون بالا ـافرادی که فشار خون بالا دارند با کم کردن وزن، کاهش مصرف نمک (سدیم) و ورزش می‌توانند به خود کمک کنند. البته درمان با داروهای «ضد فشار خون» مؤثرتر است. خطر سکته مغزی در افراد دارای فشارخون بالا، ۸ برابر بیشتر از افراد معمولی است. متأسفانه بسیاری از قربانیان سکته مغزی از مشکل فشار خون بالای خود آگاه نیستند.
عوامل خطر آفرین دیگر عبارتند از استعمال دخانیات، بیماری قند، فیبریلاسیون شریانی و سوراخ دیواره فوقانی قلب.
به هر حال سکته مغزی یک اتفاق ترس آور است. میلیون‌ها نفر از قربانیان سکته که زنده مانده اند دارای معلولیت‌های عمده ای از قبیل فلج، از دست دادن حافظه و تکلم هستند.
شما می‌توانید خطر سکته مغزی را با کنترل کردن یا تصحیح عوامل خطر آفرین کاهش دهید و چنانچه نشانه‌های سکته مغزی را حتی برای چند دقیقه، تجربه کردید بلافاصله به فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید.
روش زندگی
روش زندگی فرد می‌تواند در بروز حمله قلبی و سکته مغزی مؤثر باشد. داشتن خواب کافی در شبانه روز توصیه می‌شود. خوابیدن و برخاستن از خواب در وقت معین و ثابت، باعث بهبود کیفیت خواب است. بی خوابی و کم خوابی ممتد در عملکرد قلب اختلال ایجاد می‌کنند. نگهداشتن وزن در حد مناسب و پیشگیری از چاقی، ورزش منظم و هوای پاک، مکان ساکت و بدون آلودگی صوتی، زندگی آرام و بدون فشار روحی، مثبت اندیشی و تغذیه صحیح از عوامل مؤثر دیگر در پیشگیری از سکته‌ها هستند. استفاده نکردن از غذاهای سرخ شده در روغن، مصرف غذاهای بخارپز، خوردن حد‌اقل دو وعده ماهی در هفته، رعایت اعتدال در مصرف گوشت قرمز، پرهیز از مصرف چربی و غذاهای پر چربی از ارکان تغذیه سالم هستند.
*منیژه مشیری

منبع :